Prokuplje
Prokupačka tvrđavaGrad Hisar
Zaštićen spomenik kulture od velikog značaja, na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 2052.
Prokupačka tvrđavaGrad HisarProkuplje
Gde se nalazi
Prokupačka tvrđava je podignuta na ulazu u današnji grad sa zapadne strane, na brdu Hisar koje sa tri strane obavija reka Toplica, štiteći ga. Reka Toplica, tekući sa zapada udara u brdo, teče oko brda uzvodno delom svog toka, čineći prirodnu pojavu zvanu epigenija.
Istraživanja
Arheološka istraživanja tvrđave započeta su 1976. godine u organizaciji Narodnog muzeja Toplice i Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša i trajala su, s prekidima do 1995. godine. Istražen je gornji grad-citadela i deo podgrađa uz severni bedem sa cisternom za vodu. Paralelno su obavljani konzervatorski radovi otkrivenih objekata.
Istorijat
Najstariji plan Prokupačke tvrđave pronađen je u bečkom ratnom arhivu, napravljen je 1689. godine. Grad je prikazan šematski i dosta verno. Na fotografiji iz 1878. u vreme kada brdo nije bilo pošumljeno vide se ostaci dva koncentrična bedema, na spoljnom bedemu tri dosta dobro očuvane kule. Feliks Kanic, austrijski slikar je krajem 19. veka napravio sumarni plan utvrđenja. On je smatrao da je utvrđenje rimsko.
Rezultati istraživanja malog dela tvrđave ukazuju da je građena u drugoj polovini 14. veka, u vreme kad je bilo izvesno da Turci nadiru sa istoka, verovatno između 1371. i 1389. godine. Turci su Prokuplje privremeno zaposeli 1440. godine a konačno ga zauzimaju 1454. U tvrđavu smeštaju vojsku a u podgrađu naseljavaju svoje stanovništvo.
Opis
Tvrđava se sastoji od Gornjeg grada na najvišem platou i dva podgrađa oivičena bedemima. Gornji grad zauzima najviši plato na brdu Hisar i nepravilnog je, ovalnog oblika površine oko 600 m2. Prilikom gradnje je konfiguracija terena diktirala pravac pružanja bedema. Severni bedem je fundiran direktno na stenu, sa te strane je litica prema Toplici strma i bedem je uži no u ostalom delu. Sa istočne strane gde je padina blaža, bedem je znatno širi i zaštićen je suvim rovom. Ulaz u Gornji grad sa istočne strane štiti visoka donžon kula kvadratne osnove. Sa severne strane je još jedan ulaz, mala kapija koja je stepenicama bila povezana sa kulom kraj Toplice. Jedini objekat u Gornjem gradu je cisterna za vodu, usečena u stenu i ispunjena šljunkom, sa centralnim bunarom iz koga se vadila voda.
Prvo podgrađe prostire se istočno i jugoistočno od gornjeg grada, uz severni bedem ima cisternu za vodu, na kojoj se zapažaju starija i mlađa faza gradnje. Mlađa svakako odgovara srednjovekovnom utvrđenju i građena je na isti način kao i cisterna u Gornjem gradu. Uz severni bedem su otkrivena ognjišta i brojni ulomci posuđa koji ukazuju na život utvrđenja tokom opsade kad se ovde sklanjalo civilno stanovništvo iz okoline.
Na južnom i jugoistočnom delu bedema su očuvane tri kule koje su štitile prilaz utvrđenju sa blaže padine.
Kraj Toplice je očuvana visoka kula koja je verovatno štitila prelaz preko reke i snabdevanje vodom.
Bedemi utvrđenja zidani su lomljenim kamenom vezanim malterom od negašenog kreča. Deblji delovi bedema su zidani u tehnici „trpanac“ tako što je zidano spoljno i unutrašnje lice zida a sredina je ispunjavana sitnijim kamenom i zalivana krečnim malterom.
Narodno predanje
U narodnoj tradiciji Prokupačku tvrđavu je podigao Jug Bogdan koji je gospodario ovim krajem. Kula kraj Toplice se u narodu zove Jug Bogdanova kula. Njemu se pripisuje i mala crkva u podnožju brda podignuta u 14. veku. Predanje kaže da je Jug Bogdan imao 9 sinova i ćerku Milicu, udatu za kneza Lazara.
Istorija beleži da je kneginja Milica, sa sinovima Stefanom i Vukom, godine 1395. darovala manastiru Svetog Pantelejmona u Svetoj Gori dva čoveka i imanja u gradu Svetog Prokopija (Prokuplju). To je zapravo prvi pomen grada Prokuplja pod tim imenom.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja