Prokuplje
Jug Bogdanova crkva
Zaštićen spomenik kulture od velikog značaja, na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 229.
Latinska iliJug Bogdanova crkvaProkuplje
Gde se nalazi
Latinska ili Jug Bogdanova crkva se nalazi u dnu istočne padine brda Hisar, na uskom prevoju zvanom Brana, na zapadnom ulazu u grad, dve stotinak metara udaljena od crkve Svetog Prokopija. Deo je spomeničke celine Grad Hisar, Crkva Svetog Prokopija i Latinska crkva.
Istraživanja
Arheološka istraživanja su obavljena od 1970. do 1975. godine, u organizaciji Arheološkog instituta iz Beograda kad su otkriveni temelji dve starije crkve i velika nekropola. Istovremeno su obavljeni konzervatorski radovi u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša.
Istorijat
Mala, jednobrodna crkva s pripratom je sazidana polovinom 14. veka, u vreme kad je zidano ili obnovljeno utvrđenje na brdu Hisar i kad je crkvi Svetog Prokopija, već postojećoj, dozidan južni brod u koji su položene mošti Svetog Prokopija. Crkva je podignuta na već poznatom svetom mestu gde je krajem prvog veka podignut hram posvećen Herkulu, templum in antis (hram sa stubovima), sudeći po otkrivenom delu natpisne ploče i mermernoj statueti Herkula.
Hram je u neko vreme porušen i na njegovim temeljima je u 6. veku podignuta ranohrišćanska bazilika monumentalnih razmera a u čijem sklopu su bili zidane grobnice i grobovi (istraženo je preko 200 grobova nekropole od kasne antike do srednjeg veka). Bazilika je po svoj prilici bila živopisana, sudeći po nalazima komada fresaka, podovi su bili pokriveni pločama, delom u mozaiku. Pravoslavna crkva koja se pripisuje Jug Bogdanu je znatno manja od ranijih hramova ali se teme apside poklapa sa temenom starije crkve.
Opis
Latinska – Jug Bogdanova crkva u Prokuplju je mala, jednobrodna crkva s pripratom, zidana kamenom i opekom, sa poluobličastim svodom i krovom na dve vode. Ima malu apsidu polukružnu sa spoljne i unutrašnje strane. Priprata je očuvana i konzervirana samo u temeljnoj zoni.
Izvesno je da je crkva podignuta u prvoj polovini 14. veka, budući da je oslikana sredinom tog stoleća. Kako je dugo bila bez krova i kako su freske bile izložene atmosferilijama, prilično su slabo očuvane. U donjoj zoni oltarske apside su bile figure šest svetih arhijereja, po tri sa svake strane. U drugoj zoni su Blagovesti i pričešće apostola u samoj apsidi. Na južnom zidu je prikazana Bogorodica sa Hristom u naručju, do nje Jovan Preteča i sveti ratnici: Dimitrije, Georgije, Artemije i Merkurije. Očuvane su u drugoj zoni scene: Pranje nogu Isusovih, Tajna večera, Ulazak u Jerusalim. Na zapadnom zidu se samo naziru figure Konstantina i Jelene dok je severni zid gotovo sasvim izgubio fresko dekoraciju.
I pored znatnog oštećenja fresaka zapaža se da ih je radio dobar majstor i da ovo slikarstvo pripada grupi malih crkva kakve je podizala vlastela širom Dušanove države, angažujući majstore prema svom statusu i mogućnostima.
Narodno predanje
U narodnom predanju, mala srednjevekovna crkva se vezuje za Jug Bogdana, gospodara Toplice, oca kneginje Milice i devet Jugovića. Crkva je u neko vreme dobila naziv Latinska jer se veruje sa su je koristili Dubrovčani, Latini, za svoje bogosluženje. U prilog tome govori nekoliko sačuvanih spomenika Dubrovčana koji se i danas čuvaju u crkvi a potiču iz 17. veka.
Crkva je posvećena Svetoj Bogorodici i slavi praznik Bogorodičinog pokrova, 14. oktobra po novom kalendaru. Pošto je to ženski praznik, tog dana se uglavnom žene okupljaju na službi u maloj crkvi.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja