Srednjevekovni grad Ras, Sebečevo i Šavci, opština Novi Pazar

Srednjevekovni grad Ras

Zaštićen spomenik kulture od izuzetnog značaja, u Centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 534, PKIC 24
Spomenički kompleks Stari Ras i manastir Sopoćani su od 1979.g. na UNESKO-voj listi svetske kulturne baštine kao Spomenička celina Stari Ras i Sopoćani.


Srednjevekovni grad Ras
Kretanje virtualne kamere oko objekta, "orbit" stil.

Srednjevekovni grad Ras
Sebečevo i Šavci, opština Novi Pazar, Raški okrug

Gde se nalazi

Srednjevekovno utvrđenje Ras se nalazi na brdu zvanom Gradina iznad starog Trgovišta (Pazarišta), iznad ušća Sebečevske reke u Rašku, 11 km zapadno od Novog Pazara.

Srednjevekovni grad Ras


Istraživanja

Arheološka istraživanja kompleksa srednjevekovnog Rasa započeta su 1971.godine. Iste godine su krenula sistematska istraživanja prostora na ušću Sebečevske reke u Rašku, na lokalitetima GRADINA, Pećina, Trgovište-naselje i Trgovište-crkva sa nekropolom. Istraživanja su trajala do kraja devedesetih godina XX veka. Posle upisa Starog Rasa sa Sopoćanima na UNESKO listu svetske kulturne i prirodne baštine, promenio se tretman zaštite i uređenja ovog spomeničkog kompleksa.
Tvrđava Ras, sagrađena zalaganjem Stefana Nemanje, predstavljala je utvrđenu rezidenciju vladara. Tome u prilog govore i mnogi predmeti nađeni tokom istraživanja. Brojni su primerci posuđa od pečene gline lokalne proizvodnje. No, visok procenat luksuzne trpezne keramike, uvezene sa raznih strana Evrope, svedoči da u utvrđenju nije živela samo vojna posada. Tokom istraživanja je, između ostalog, pronađen novac kralja Radoslava (1223-1234) zajedno s kalupom za izradu novca te se pretpostavlja da je u Rasu, od 1230. godine radila prva srpska kovnica novca.

Srednjevekovni grad Ras

Istorijat

Tvrđava Ras je sagrađena na prostoru naseljenom još u praistoriji, u bronzanom dobu. Rimljani su ovde sagradili vojno utvrđanje a tokom kasne antike, nastalo je i civilno naselje, zgrade za stanovanje i bazilika. Ime Ras verovatno potiče od naziva antičkog utvrđenja Arsa o kome piše vizantijski istoričar Prokopije u VI veku.
Srednjevekovni Ras prvi u svojim spisima pominje vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit koji piše o borbama Srba i Bugara krajem IX veka i tim povodom pominje tvrđavu. Počev od IX pa do XII veka, tvrđavu osvajaju Bugari, a zatim Srbi i Vizantinci, naizmenično.
Utvrđeni srednjevekovni grad je nastao u početkom XII veka, u vreme vladavine vizantijskog cara Jovana Komnena II o čemu svedoče nalazi vizantijskog novca.
Polovinom XII veka Ras je postao prestonica vladara dinastije Nemanjića, političko, ekonomsko i kulturno sedište srpske države i taj značaj je imao tokom XIII veka. U XIV i početkom XV veka opada politički značaj grada-tvrđave, ali ostaje značajan ekonomski centar, pogotovo razvojem trgovine između Dubrovnika i istočnih zemalja. Podgrađe Rasa, Trgovište, postaje pravi trgovački centar u kome u kućama na sprat stanuju bogati trgovci.
Grad 1455. godine osvajaju Turci koji u blizini osnivaju Novi Pazar. Ras i Trgovište počinju da gube nekadašnji značaj.

Srednjevekovni grad Ras

Opis

Utvrđenje izduženog oblika nepravilnog četvorougla, dužine 180 i širine 20-60 m, podignuto na visokoj zaravni, zahvata čitav ravan plato. Jedan bedem je zidan ivicom grebena od koje se teren strmo spušta te je sa te strane prilaz gotovo nemoguć. Paralelno s njim ide bedem sa druge strane koja ima znatno blaži nagib i stoga je ojačana sa četiri manje i i jednom velikom, Donžon kulom. Donžon kula, glavna kula polukružne osnove prečnika 8m je bila na jugu, na mestu odakle se najlakše pristupa tvrđavi. Bedemi su zidani lomljenim i pritesanim kamenom vezanim krečnim malterom, debljine 1,50 do 2,10 m, na pojedinim mestima visine i do 7m. U nekim delovima je očuvana kruna bedema sa šetnom stazom i zupcima. Glavna gradska kapija je bila na zapadnom bedemu i branile su je dve kule. Manja kapija je bila na južnoj strani.
Kad su Srbi zaposeli Ras bilo je neophodno ojačati utvrđenje i izgraditi nove, potrebne objekte unutar tvrđave. Tad je zazidana zapadna kapija i probijena nova kapija kraj glavne kule. Ojačane su sve bedemske kule. Dve nove građevine u severnom delu grada su verovatno bile vladarske rezidencije, dvor srpskog Velikog župana. Deo za stanovanje je bio u prizemlju, površine 300m2, a građevine su bile povezane. U podrumskom delu, u jednoj od njih se nalazila žitnica, najveća do sada poznata u balkanskim zemljama vizantijskog sveta. Drugi podrum je imao posebnu prilaznu rampu. Podrumski delovi građevina su zidani kamenom , gornji spratovi su uglavnom bili od drveta od koga je bio i krovni pokrivač.
Uz njih je sazidana kula namenjena ne samo odbrani nego i stanovanju. Ostale građevine su uglavnom građene od drveta, sa malim kamenim temeljima.

Staro Trgovište

Istraživanjem Trgovišta (Pazarišta) otkriveno je veliko civilno naselje sa 64 kuće, sa zidanim podrumima i spratnom konstrukcijom od drveta. Obiman arheološki materijal svedoči o životu u naselju. Otkriveno je brojno posuđe od pečene gline, za pripremanje hrane ali i luksuzno, trpezno posuđe. Nađeno je dosta metalnih predmeta, nakita, predmeta od kosti koji svedoče o životu stanovnika Trgovišta. Sav ovaj materijal se čuva u Muzeju Ras u Novom Pazaru..

Julka Kuzmanović Cvetković
arheološkinja