Crkva svete Bogorodice

Gde i kada je sagrađena

Crkva Svete Bogorodice u Kuršumliji podignuta je na visokoj rečnoj terasi, naspram ušća reke Kosanice u Toplicu. U osnovi, to je rano-vizantijska crkva 6. veka koju je obnovio Stefan Nemanja u vremenu od 1158. do 1162. godine.

Opis

Prilikom Nemanjine obnove, zadržan je trikonhalni plan. Dograđena je priprata, a oltarski prostor je odeljen zidanom pregradom sa tri lučno zasvedena otvora. Bila je to jedna od dve najstarije crkve koje je podigao Stefan Nemanja u Toplici. Druga je crkva svetog Nikole, na platou iznad ušća Banjske reke u Toplicu. Dve crkve pokrivene olovnim pločama koje su se belele na suncu, dale su varoši ime - Bele Crkve. Tako se varoš zvala sve dok je Turci nisu prozvali Kuršumlija, imenom koje se zadržalo do današnjih dana. Naos je verovatno bio pokriven kupolom. Priprata je jednake širine kao i naos sa dvema pravougaonim prostorijama sa severne i južne strane. U 14. veku je sagrađena nova priprata približno kvadratne osnove sa trodelnim ulazom. Ulaz u crkvu oivičen je sa dva stuba koji za osnovu imaju obrnuto postavljene kapitele iz Justinijanovog vremena, i potiču od starijeg objekta. Najstariji hram je bio zidan opekama sa širim malternim spojnicama. Prilikom obnove u 12. veku, korišćena je opeka i pritesan kamen. Dok su za zidanje u 14. veku korišćeni lepo oblikovani komadi peščara ređani u pravilnim redovima. Tragovi živopisa nađeni na ikonostasu tokom istraživanja, pripadaju 14. veku.

Istorija

Uz crkvu je osnovan ženski manastir o kome se starala Nemanjina žena Ana. Stefan Prvovenčani, pišući žitije svetog Simeona, ranijeg svetovnog vladara Stefana Nemanje, o Nemanji navodi sledeće: „Došav, ni malo ne zadocnev, poče sa žurbom podizati u otačastvu svome hram presvete Bogorodice, na ušću reke po imenu Kosaonice. I ukrasiv ga svima pravima crkvenim, ustanovi u njemu črnački zbor sa časnim i bogoljubivim podružjem svojim, po imenu Anom. I predade joj hram Presvete, da se stara o njemu po svakom delu i o črnicama koje ustanovi u tom manastiru svetom. A ona slušaše … čuvajući hram presvete Bogorodice, predani joj ovim našim svetim gospodinom“.

Temelji jedne od zgrada manastirskog kompleksa, koja je prema sačuvanim ostacima imala spratnu konstrukciju, očuvani su južno od crkve. U vreme turskih osvajanja, i crkva i čitav manastirski kompleks su razrušeni i ostala je ruina kakva i danas postoji.