Ravna-Timakum Minus, selo Ravna, Zaječarski upravni okrug
Timakum Minus
Zaštićen spomenik kulture od velikog značaja, u Centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem AN 37.
Timakum MinusZaječarski upravni okrug
Gde se nalazi
Ostaci antičkog utvrđenja Timacum Minus nalaze se u današnjem selu Ravna, severoistočno od sela, na levoj obali Belog Timaka, na trasi rimskog puta od Niša ka Racijariji u Bugarskoj (Naissus-Ratiarija). Udaljeno je približno 9 km severno od Knjaževca, na putu ka Zaječaru.
Istraživanja
Arheološka istraživanja u selu Ravna su još krajem 19.i početkom 20-og veka započeli Antun fon Premerštajn iz Austrijskog arheološkog instituta i Nikola Vulić, prof. Beogradskog univerziteta. Sistematska istraživanja u organizaciji Arheološkog instituta iz Beograda i Zavičajnog muzeja Knjaževac su krenula 1975.godine. Otkriveni su bedemi tvrđave i delovi civilnog naselja sa termama i nekropolom.
Od 1994. do 1996. je istraživana nekropola na bregu Slog. Nastavljeno je 2013. i 2014.godine.
Godine 2010. je, u organizaciji Arheološkog instituta Beograd, Zavičajnog muzeja Knjaževac i Rimsko-germanske komisije Nemačkog Arheološkog instituta iz Frankfurta, obavljeno geofizičko snimanje lokaliteta, kako bi se utvrdio raspored arheoloških ostataka, pogotovo zidova, na terenu.
Rezultat istraživanja je saznanje da na prostoru utvrđenja kontinuitet naseljavanja postoji od praistorije do srednjeg veka. Ovde je raskrsnica puteva od severa ka jugu i istoka na zapad. Značajna su ležišta rude na Staroj planini koja su uslovila zanimanje stanovnika i celokupnu privredu. Epigrafski natpisi su potvrdili da je Timacum Minus bio centar šireg regiona
Datovanje
U pisanim izvorima, utvrđenje Timacum Minus se pominje još 78.godine, kao sedište jedinice rimske vojske kohorte I Tharacum -Siria, posle prebacivanja jedinice u Meziju. Značajnija obnova je usledila u III-IV veku kad su utvrđenju dozidane kule i kad su za zidanje upotrebljani stariji nadgrobni spomenici. Poslednja obnova je usledila u VI veku, u doba Justinijana. Utvrđenje je predstavljalo značajnu kariku u okviru unutrašnjeg limesa ojačanog zarad zaštite od upada varvara.
Istraženi objekti:
Građevina u centralnom delu utvrđenja (horrreum)U centralnom delu utvrđenja je otkrivena pravougaona građevina koja je južnom fasadom uz severnu stranu glavne ulice koja spaja istok i zapad (decumanus). Zidano je kombinacijom redova opeke i kamena vezanih malterom od negašenog kreča - tehnikom opus mixtum. Građevina pravca zapad-istok je imala sprat koji su nosili pilastri koji su ojačavali zidove prizemlja. Iako je prvobitno smatrano da je u pitanju žitnica, moguće je da je zgrada zapravo bila principia, sedište administrativno-vojne uprave kastruma Timacum Minus u IV veku.
Kružni arheometalurški objekat
U severoistočnom uglu utvrđenja je otkrivena građevina kružne osnove sa bazenom u sredini, prečnika 6m. Zidano je kamenom vezanim krečnim malterom, sa podom od vodonepropustivog maltera. Analize uzoraka materijala iz objekta ukazuju da je ovde rađena flotacija rude i odvajanje srebra i zlata.
Južna kapija (porta praetoria)
Južna kapija utvrđenja je sačuvana u velikoj meri, odlikuje je posebna tehnika gradnje. Delom je zidana od velikih kamenih blokova peščara, u tehnici suhozida (bez vezivnog materijala) što ukazuje na rad lokalnih majstora. Kapiju su štitile kule pravougaone osnove.
Rimsko kupatilo (Terme I)
Terme su otkrivene izvan zidina utvrđenja, severoistočno, uz obalu Belog Timoka. Sa istočne strane građevine je svlačionica - apodyterium, u nastavku je tepidarium, prostorija s mlakom vodom. Na drugoj strani su dve prostorije sa veoma toplom vodom – caldaria, povezane s ložištem – praefurnium. Na južnoj strani je bazen s hladnom vodom – frigidarium. Terme su zidane lomljenim kamenom i oblutcima a korišćene su dok je utvrđenje bilo u funkciji.
Građevina s hipokaustom (Terme II)
Jugozapadno od utvrđenja je otkrivena građevina s podnim grejanjem koja je tek delimično istražena. I ona je zidana lomljenim kamenom i oblutcima vezanim malterom, uz upotrebu opeke gde je bilo neophodno. Namena građevine je još uvek neutvrđena, još jedne terme ili luksuzna palata?
Verovanja i rituali
Zapadno od utvrđenja, na lokalitetu Slog, otkriven je i istražen deo kasnoantičke nekropole. Pokojnici su krajem III i početkom IV veka sahranjivani i kremacijom (spaljivanjem) i inhumacijom (pokopavanjem pokojnika).
U sloju iznad antičke, otkriveni su ostaci slovenske nekropole IX–X veka, sudeći pa načinu sahranjivanja i grobnim prilozima.
Istraživanja nekropola su pored hronologije, ukazala i na verovanja naroda kao i na promene u socijalnom i ekonomskom statusu zajednice.
Osim rimske tradicije, u ponekim grobovima se zapažaju varvarski rituali, donose ih svakako federati u rimskoj vojsci. Ogledaju se u prilozima, češljevima od jelenjeg roga, npr.
Na nekropoli je zabeleženo polaganje u grob zmije, atributa boga Dionisa, ali i Asklepija i tračkog božanstva Sabazija. Prva polovina V veka, sudeći po sahranjivanju, ukazuje da je stanovništvo primilo i prihvatilo hrišćanstvo. Pokojnici se sahranjuju uglavnom bez priloga, ravno položeni u rake. To takođe ukazuje da su osiromašili.
Najmlađa faza, srednjevekovna nekropola IX–X veka je tipična slovenska. Pokojnici su polagani na leđa, bez grobne konstrukcije, pravcem zapad-istok, sa glavom na zapadu. U nekim grobovima je bilo priloga, nakita ili ličnih predmeta. I ovde je zabeleženo ritualno razbijanje posuda, da se razbije zlo. U grob je ponekad postavljano jaje, simbol obnavljanja života.
U kultu mrtvih, postojao je običaj daće, pogrebne gozbe – u sloju iznad groba nađeni su ostaci kostiju svinje i kokoši. Na nekropoli Slog su otkriveni tragovi paljenja obrednih vatri u blizini groba, verovalo se da vatra pročišćava i uništava zlo.
Kako je nekropola oduvek bila posebno kultno mesto između sveta živih i sveta mrtvih, nije neobično da su pogrebni običaji imali za cilj da mrtvima olakšaju odlazak na onaj svet, uz dostojan ispraćaj.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja