Manastir Ravanica, Senje, Opština Ćuprija, Pomoravski upravni okrug, Eparhija Braničevska
Manastir Ravanica
Zaštićen spomenik kulture od izuzetnog značaja, u Centralnom registru Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 244.
Manastir RavanicaOpština Ćuprija Pomoravski upravni okrug
Gde se nalazi
Manastir Ravanica je sagrađen u podnožju Kučajskih planina kod sela Senje, na 12 km od Ćuprije.
Istorijat
Crkva manastira Ravanica je zadužbina kneza Lazara Hrebeljanovića sagrađena u osmoj deceniji XIV veka. Posvećena je Vaznesenju Gospodnjem, a pošto je zidana u nesigurnim vremenima, opasana je odbrambenim bedemom sa sedam kula. Živopisana je sredinom devete decenije, a nakon pogibije kneza Lazara na Kosovu, 1389. je izmenjena ktitorska kompozicija. Posle prenosa moštiju kneza Lazara iz Prištine u Ravanicu 1392.godine, crkva je postala mesto hodočašća i centar kulta kneza Lazara. Rušena je i paljena u nekoliko navrata, ozbiljno stradala 1686/7. kad je pogubljeno nekoliko monaha. Posle toga, 1690.su mošti preneli u Ugarsku monasi koji su pobegli ispred Turaka i tek su 1989.vraćene u Ravanicu.
Crkvi je dozidana priprata koji su Turci srušili, nova priprata je sazidana 1721.godine.
U ratovima krajem XVIII veka je u manastirskoj porti bio glavni stan jednog od vođa ustanika protiv Turaka. Zato su Turci u proleće 1788. opljačkali manastir a konake zapalili. U jesen 1794. je beogradski vezir Mustafa paša dao dozvolu da se crkva popravi. Prave popravke su rađene tek u vreme Karađorđa i kneza Miloša. Manastirski konak je podignut 1849. na mestu stare, Lazareve trpezarije.
Manastirski kompleks Ravanica je preživeo vekove, rušenja i paljenja, značajne obnove je imao u prvoj polovini XX veka kad je zamenjena stolarija na crkvi i konaku. Sama crkva spolja gotovo da nije menjala prvobitni oblik, do današnjih dana.
Istraživanja i zaštita
Putopisac Anton Pigafeta 1568. godine i iguman Isaija 1789. tvrde da je sama crkva prilikom razaranja i paljenja konaka, ostajala pošteđena. Rušena je priprata koja je obnovljena početkom XVIII veka. Pigafeta je zabeležio da su freske u crkvi bile lepe i očuvane. Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NR Srbije je od 1955. godine započeo stručnu konzervaciju crkve. Vraćen je olovni krov, a fasada je očišćena od maltera kojim je bila prekrivena u XIX veku. Freske u hramu su očišćene i konzervirane, u hramu je postavljen mermerni pod.
Godine 2018. su u organizaciji zavoda za zaštitu spomenika Kragujevac organizovani radovi na proširenju Male kapije na severnom bedemu, započeto je obnavljanje preostalih bedemskih kula
Datovanje
Crkva manastira Ravanica sazidana je krajem XIV veka.
Podizanje Ravanice je zabeleženo u dvema ktitorskim poveljama koje su sačuvane u prepisima. Kako je podizana u vreme jasne opasnosti od Turaka, zidana je kao utvrđeni grad.
Opis
Manastirski kompleks Ravanica obuhvata crkvu posvećenu Vaznesenju, trpezariju i konak, opasan nekada moćnim bedemom sa sedam kula od kojih je do današnjih dana sačuvano tri, uz deo severnog bedema.
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, u narodu poznata kao Ravanica, kao prvi spomenik Moravske stilske grupe zauzima značajno mesto u srpskoj crkvenoj arhitekturi. Crkva ima osnovu razvijenog trikonhosa sa upisanim razvijenim krstom, sa pet kupola što predstavlja prototip crkava moravskog stila. Centralna, najviša kupola nad središtem krsta,je desetostrana, oslonjena na četiri polukolonete. Manje, osmostrane kupole na uglovima krakova krsta se oslanjaju na kockasta postolja. Fasada crkve, izuzetno dekorativna, ima naizmenično redove kamena i nekoliko redova opeke vezanih malternim spojnicama. Izrazita su dva pojasna venca i dva reda prozora koji predstavljaju posebne ukrase na već razuđenoj fasadi. Površine kupola ispod lukova su ukrašene šahovskim poljima. Okviri prozora, najčešće bifora od kamena su bogato ukrašeni urezanim ornamentima. Zatvoreni su tranzenama s staklenim okulusima kroz koje je u crkvu dopirala svetlost. Na severnom zidu, iznad prozora je isklesana rozeta. Niz malih šupljih krstova rađenih u terakoti pojačava dekorativni efekat zidova.
Živopis crkve je završen 1387.godine.S obzirom na vreme zidanja i na burnu istoriju crkve, jasno je da je živopis slabo očuvan, pogotovo deo naslikan u gornjim zonama crkve. Od sačuvanih, izdvaja se ktitorska kompozicija na zapadnom zidu gde su naslikani knez Lazar i kneginja Milica i sinovi Stefan i Vuk.
Mošti Sv.kneza Lazara su u Ravanicu prenete 1390. godine iz crkve Sv.Vaznesenja u Prištini. U Velikoj seobi 1690, monasi su poneli mošti u Sent Andreju. Posle sedam godina prenete su u Vrdnik, u Novu Ravanicu gde su boravile do 1942.godine kad su prenete u Sabornu crkvu u Beogradu. Konačno, 28.juna 1988. mošti su posle putešestvija kroz Srbiju, pohranjene u Ravanicu, gde se i danas nalaze.
Živopis crkve je završen 1387.godine.S obzirom na vreme zidanja i na burnu istoriju crkve, jasno je da je živopis slabo očuvan, pogotovo deo naslikan u gornjim zonama crkve. Od sačuvanih, izdvaja se ktitorska kompozicija na zapadnom zidu gde su naslikani knez Lazar i kneginja Milica i sinovi Stefan i Vuk.
Opis
Posebno se izdvajaju Pričešće Apostola i Poklonjenje Agnecu u oltaru, kao i ciklus Velikih praznika u gornjim delovima crkve.
Sačuvane su i figure svetih ratnika u najnižoj zoni, u severnoj i južnoj pevnici. Iznad svetih ratnika, su naslikane scene iz Hristovog života a scene Hristovih čuda su na gornjim površinama zidova. U južnoj pevnici je naslikano Isceljenje raslabljenoga i Isceljenje slepog u banji Siloamskoj. U zoni iznad je Božićna himna i Isus među književnicima. U vrhu južne pevnice je naslikan Ulazak Hrista u Jerusalim i to je jedna od najlepših fresaka s ovim motivom u srpskom fresko slikarstvu.
U centralnom kubetu, u tamburu su naslikani starozavetni proroci, njih 16.
Na zapadnom zidu je Uspenje Presvete Bogorodice, uobičajeno u srpskim crkvama u srednjem veku.
Medaljoni sa likovima svetitelja duž zidova i na stubovima su novina fresko slikarstva krajem XIV veka.
Iako veoma oštećen, vidljivo je da je živopis Ravanice, po izboru ikonografskih tema tesno povezan s bogosluženjem. Liturgijska koncepcija kreće od dekoracije kupola i oltara i prisutna je u celoj crkvi.
Živopis u priprati je znatno mlađi, potiče iz XVIII veka i verovatno su ga radili zografi iz Makedonije. Izdva se portret jeromonaha Stefana Daskala koji je obnovio manastir i podigao pripratu. Od starog živopisa je sačuvan samo lik Presvete Bogorodice na zapadnom zidu, do ulaznih vrata u naos.
Mošti sv.kneza Lazara
Mošti Sv.kneza Lazara su u Ravanicu prenete 1390. godine iz crkve Sv.Vaznesenja u Prištini. U Velikoj seobi 1690, monasi su poneli mošti u Sent Andreju. Posle sedam godina prenete su u Vrdnik, u Novu Ravanicu gde su boravile do 1942.godine kad su prenete u Sabornu crkvu u Beogradu. Konačno, 28.juna 1988. mošti su posle putešestvija kroz Srbiju, pohranjene u Ravanicu, gde se i danas nalaze.
Narodno predanje i verovanje
U prošlosti, Ravanica je predstavljala centar srpske duhovnosti, tu se odvijalo prepisivanje knjiga i negovalo usmeno stvaralaštvo.
U narodu vlada uverenje u isceliteljsku moć moštiju Sv.kneza Lazara. Mnogi govore da su isceljeni od bolesti kad im je čitana molitva kraj kivota Svetog kneza Lazara. To zovu čudesima Božijim.
Narodnu pesmu o zidanju Ravanice je zabeležio i sačuvao Vuk Karadžić.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja