Štava, Lukovska banja
Crkva Svetog Mine
Zaštićen spomenik kulture od velikog značaja, na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 220.
Crkva Svetog MineLukovska banja
Gde se nalazi
Crkva Svete Mine nalazi se u istočnom delu seoskog groblja, u selu Štava podno Kopaonika, desetak kilometara uzvodno od Lukovske banje.
Istraživanja
Godine 1977. su obavljeni radovi na neposrednoj tehničkoj zaštiti samog objekta, 1978. i 1979. su rađena prethodna arheološka istraživanja u unutrašnjosti crkve, istraženi su oltarski deo, naos i priprata kako bi se dobila niveleta prvobitnog poda. Istražen je prostor oko crkve širine 2 m, sa svih strana kako bi se postavila drenaža i objekat zaštitio od vlage. Na čitavom prostoru oko crkve su ostaci nekropole, zapažene su dve faze sahranjivanja i veći broj rasturenih grobova. Pokretni materijal nađen u grobovima datuje se u vreme od 14. do 18. veka. Pored najjednostavnijeg polaganja pokojnika u zemlju, izvestan broj grobova u delu zapadno od crkve, imao je preko groba postavljene po dve obrađene ploče od studeničkog mermera, ukrašene floralnim ornamentom. Više glave su nasatice postavljane ploče sa karakterističnom predstavom ljudske glave. Takvim mermernim pločama je u jednoj od obnova crkve popločan pod. Tokom konzervatorskih radova spomenici su podignuti sa poda i čuvaju se u nekadašnjoj seoskoj školi.
Severno od ulaza u crkvu je otkriven grob sa konstrukcijom iz dva dela. Pokojnik je polagan u kameni sanduk dok je gornji, nadzemni deo bio napravljen od mermernih ploča vezanih klanfama. Na jednoj od ploča je natpis staroslovenskim pismom gde kaže da je tu sahranjen „gospodar kir Andreja, umro u leto 1656. g...“ on je imao osobitih zasluga za živopisanje crkve. Crkva je podignuta u prvoj polovini 17. veka, na već postojećem kultnom mestu a oslikana je u drugoj polovini istoga stoleća. Kao što ktitorski natpis navodi, crkvu su zidali očevi a živopisali sinovi 1633. ili 1636. godine.
Opis
Crkva Svetog Mine je mala, jednobrodna građevina s pripratom, s polukružnom apsidom na istoku. Zidana je pritesanim kamenom a krovni venac profilisanom sigom, s krovom na dve vode pokrivenim kamenim pločama. Ukopana je u zemlju tako da se u pripratu silazi niz dva stepenika. Ima male, uske prozore u naosu kroz koje jedva prodire malo svetlosti tako da je unutrašnjost crkve mračna. Na zapadnom zidu, iznad ulaza je u polukružno zasvedenoj niši predstavljen zaštitnik crkve, Svetog Mina.
Ispred crkve, severozapadno, sagrađen je zvonik od drvenih greda, zvono je izliveno u Beogradu 1938. godine.
Živopis
Ovo je jedina crkva na području opštine Kuršumlija u kojoj je gotovo potpuno očuvan živopis. Crkva je oslikana u 17. veku, u doba patrijarha Pajsija a osobite zasluge za to pripisuju se kir Andreji. Slikari, poreklom Grci, Nikola, Toma, Dimitrije i Jovan, oslikali su crkvu u vizantijskom stilu, na tamnoplavoj pozadini sa detaljima odvojenim crvenim bordurama. U oltaru su naslikali Bogorodicu s arhanđelima, na svodu naosa je Hristos Pantokrator a ispod su proroci u medaljonima. Na zidovima naosa su scene velikih praznika i Hristovih stradanja, najbolje očuvani su Preobraženje, Duhovi, Uspenje, Tajna večera i Izdajstvo Judino.
U priprati je na svodu je Hristos anđeo velikog saveta i Bogorodica. Na zidovima su ciklusi Bogorodičinog akatista, Svetog Nikole i Svetog Mine, na istočnom zidu priprate je naslikan Strašni sud.
Narodno predanje
Narodno predanje kaže da je crkvu podigao feudalac Mrkša 37 godina posle Kosovskog boja, tačnije 1426. godine. Mrkša je bio vojvoda kneza Lazara upućen da kontroliše proizvodnju rude u podnožju Kopaonika. Legenda o vojvodi Mrkši koji je doveo rudare Sase i danas je živa u ovom kraju, uz legende o zakopanom blagu i zlatnim kolima koje je odnela reka Toplica (zlatno kolo – samokov za preradu rude). Predanje takođe čuva sećanje na jedno vreme kad je ovaj kraj bio bogat zahvaljujući razvijenom rudarstvu i kad su stanovnici mogli da postavljaju nadgrobne spomenike od studeničkog mermera i imaju bogate priloge u grobovima.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja