Orljane, opština Doljevac
Crkva Svetog Jovana
Zaštićen spomenik kulture, na listi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture pod brojem SK 206.
Crkva Svetog JovanaOrljane, Doljevac
Gde se nalazi
Crkva posvećena Svetom Jovanu u selu Orljane je sazidana na zaravnjenom platou na brdu Komnjiga, naspram srednjevekovnog grada Koprijana (Kurvingrada). Podno crkve se prostire ravno dobričko polje a u samom podnožju brda se reka Toplica uliva u Južnu Moravu.
Istorijat
Malo je podataka o nastanku crkve. U dokumentaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš stoji da je crkva sagrađena u prednemanjićkom periodu. Smatra se da je stara, vizantijska crkva sagrađena u 11. veku a da je oslikana u drugoj polovini 14. i početkom 15. veka, u vreme izgradnje grada Koprijana. Prvi podaci o crkvi potiču iz stare vladarske povelje iz 14. veka. U hrisovulji kneza Lazara manastiru Ravanici, pisanoj 1381. godine, po prvi put se pominje selo Orljane i crkva Svetog Nikole na brdu Komnjiga. Zapravo se radi o ovoj crkvi, samo je verovatno, za vreme robovanja pod Turcima crkva urušena i selo zapustelo a novo naseljeno stanovništvo je crkvu obnovilo i posvetilo novom svetitelju, svetom Jovanu Preteči.
Crkva je stradala najviše u vreme srpsko-turskog rata 1877. godine kad je bila porušena topovima. Obnovio je neki Živadin iz Niša, 1883. godine. Od prvobitne crkve je sačuvan samo severni zid i deo oltarske apside, sve ostalo je zidano iznova. Prilikom obnove 1966. godine, crkva je omalterisana spolja, prepokrivena. Poslednjim konzervatorskim radovima 2000. godine u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš, crkvi je vraćen prvobitni izgled.
Izgled crkve
Crkva svetom Jovana je mala, jednobrodna građevina, pravougaone osnove oblika sažetog upisanog krsta, s polukružnom oltarskom apsidom na istoku. Crkve ovakve osnove su bile često zidane tokom 11. veka u vizantijskom carstvu. Spolja su zidovi ozidani opekom, u vizantijskom stilu. Severni i južni zid imaju po četiri plitka pilastra koji zid dele na četiri polja, oltarski deo ima pet plitkih pilastara, polukružno zasvedenih radijalno postavljenim opekama sa gornje strane. Ulaz u crkvu na zapadnom zidu flankiran je improvizovanim stubovima. Pomoćni ulaz postoji i sa južne strane, praćen sa obe strane visokim, lučno zasvedenim prozorima.
Naos crkve je sa dva para pilastara podeljen na tri traveja različite veličine. Srednji travej je najveći, istočni i zapadni su manji, zasvedeni poluobličastim svodom. Na sredini crkve je kameni amvon u nivou poda, na južnom zidu je mala niša, na severnom su dve niše, polukružno zasvedene.
Crkva ima krov na dve vode, pokriven crepom. Unutrašnji zidovi crkve su belo okrečeni. Današnji ikonostas je sagrađen 1883. godine, a ikone je oslikao Đorđe Zografski iz Velesa. Očuvana su tri okrugla medaljona sa poprsjima svetitelja u odeći arhijereja, okruženi biljnim ornamentom i obeleženi starosrpskim pismom, na trijumfalnom luku koji svedoče o visokom kvalitetu nekadašnje fresko dekoracije i umeću majstora.
Južno od crkve je podignut zvonik napravljen od drvenih greda, sa jednim zvonom.
Jugoistočno, od crkve u podnožju brda Komiga postojala je još jedna crkva, na čijim temeljima je od 1932. do 1936. godine sagrađena nova posvećena Svetoj Paraskevi.
Narodno verovanje
U narodu se, s kolena na koleno prenosi legenda o dva brda. Kaže se da je kraj crkve svetog Jovana bio manastir. Na susednom brdu, naspram Komnjige, u gradu je živela lepa vlastelinka, možda i carica. Preko platna razapetog između dva brda, ona je prelazila manastiru, radi molitve. U manastiru je živeo lep kaluđer. Posumnjalo se u vezu vlastelinke i njega te je grad u kome je ona živela nazvan Kurvingrad.
Julka Kuzmanović Cvetkovićarheološkinja